De kunst van storytelling: wat is je boodschap.

Een 6-delige cursus over storytelling. Gebaseerd op een model dat auteurs en regisseurs al decennia gebruiken voor elke bestseller en blockbuster. Deel 5. Wat is je boodschap. Want een verhaal gaat niet over wat er letterlijk staat, maar over wat er achter je woorden en beelden verborgen gaat*.

Het is een scène uit de film ‘Once Upon a Time in Hollywood’. Een jong meisje en een oudere mijnheer -gespeeld door, jawel, Leonardo DiCaprio- wachten op de take van de cowboyfilm waarin ze allebei acteren. Zij een kindsterretje, hij een acteur op zijn retour. Om de tijd te doden, lezen ze allebei een boek.

‘Wat lees je’, vraagt het meisje.

‘O, gewoon een western’, antwoordt Leonardo verveeld.

‘Is het wat?’

‘Het is zeker wat.’

‘Waar gaat het over?’

‘Weet ik niet. Ik heb het boek nog niet uit.’

‘Ik vroeg niet naar het hele verhaal, ik vroeg, waar gaat het boek over. Wat is het idee achter het verhaal.’

Het kindsterretje weet het, en nee, Leo weet het -nog- niet. Een goed verhaal gaat niet over wat je letterlijk leest of ziet, maar over wat daarachter verborgen zit.

Jij herkent het vast. De film is afgelopen, het boek doe je voor de laatste keer dicht. De man en vrouw hebben elkaar gevonden; een meisje wint haar gouden boksmedaille; de miskende zanger beleeft zijn doorbraak, en je denk, hoezo dan? Wat wil de regisseur me nou eigenlijk vertellen? Waar gaat dit verhaal echt over?

Storytellinggoeroe Robert McKee zegt het keer op keer, en als de Big McKee spreekt, kunnen wij gewone stervelingen enkel buigen: “Storytelling, story is een metafoor voor het leven.”

Verhalen informeren, entertainen of overtuigen, maar zijn er vooral om ons iets te leren over hoe te leven en hoe om te gaan met prangende levensvragen. Zie verhalen als een proeftuin, een simulatieruimte, waar je kunt leren van de ervaringen van anderen, zodat je weet wat je moet doen als je in dezelfde situatie terechtkomt.

Die leerfunctie hadden verhalen al in de tijd van de Grieken. In ‘Poetica’ schrijft Aristoteles -hoef je echt niet te lezen hoor- dat een toneelstuk bestaat uit twee onderdelen. Het verhaal moet emoties als angst, medelijden en verdriet opwekken. Niet om alle toeschouwers ontredderd achter te laten, maar om ze juist van die emoties te zuiveren. Dat noemden die oude Grieken catharsis.

Aristoteles vindt dat een toneelstuk je ook een inzicht moet bieden, de anagnorisis. McKee: “Het grootste plezier van theater is dat je iets leert zonder dat je wordt onderwezen.”

Dat geldt voor elke film, elk toneelstuk of ieder boek. Een verhaal geeft je een gratis les. Je absorbeert het verhaal, zodat je -hopelijk- zelf wat wijzer, gematigder of beschaafder wordt. Of zodat jij voorbereidingen kunt treffen voor rampen die wellicht zullen komen.

Catharsis, mimesis, je zult denken, fijn, maar wat moet ik daar als ondernemer mee wanneer ik een verhaal over mijn bedrijf wil vertellen?

Heel simpel, zegt Aristoteles. Ga niet vertellen hoe geweldig je bent en wat je allemaal voor elkaar hebt gekregen, nee, geef je publiek een gratis les. Geef ze een geschenk met een boodschap om van te leren.

Wanneer jij een verhaal niet als een cadeautje ziet, weet je zeker dat je geen verhaal vertelt, maar je publiek iets probeert te verkopen, iets op hun mouw probeert te spelden.

Kijk naar al die inwisselbare bedrijfsfilmpjes en blogposts die je op het internet voorbij ziet razen. Niks geen cadeautjes, maar protserige praatjes verpakt als storytelling. Met als enige boodschap: ‘koop mij’. Precies de reden waarom die ‘stories’ niet uitstijgen boven het reclamelawaai dat diezelfde merken de hele dag al uitzenden.

Een paar jaar geleden maakte ik een film over Cormac Diamond, een rolgordijnproducent uit Noord-Ierland. Hij had investeerders nodig om te groeien. In de film vertelt hij over zijn persoonlijke zoektocht en worstelingen, en moedigt hij anderen aan ook in hun land een bedrijf te vestigen, in plaats van te kiezen voor een lageloonland ergens elders op de wereld. Cormac spreekt over kansen, over toekomst en trots. Dat zegt hij niet letterlijk, maar die onderliggende boodschap landt bij Noord-Ierse investeerders.

Je boodschap iets explicieter uitdragen, zeker, dat kan ook. ‘Als je de haven niet uitvaart, vang je geen vis’, zegt Henny Westland van Westland Kaas Groep. Een fijne ondernemersles krijg je ook van Elske Doets van Doets Reizen: ‘Lef is iets doen waarbij je niet kunt overzien wat voor risico’s je loopt’. Eric Berkhof van Van Mossel Automotive Groep: ‘Je moet nooit te verliefd worden op je product, want dan verkoop je het niet meer.’

Draai zo’n tegeltjeswijsheid nou eens om. Gebruik die als basis voor een verhaal met een begin, midden en eind. Als illustratie voor jouw denken en doen. Tegeltjes gaan pas leven als de woorden bewegen.

Luister naar de ondernemers uit Broodje Verhaal. Ook zij vertellen een verhaal over hun wens, over hun worsteling, over hun boef en mentor. Misschien herken jij je als ondernemer in hun verhalen. Herken je hun ervaringen of strubbelingen. Pas dan krijgt zo’n verhaal een hoge doorkletsfactor.

Ik bekeek recent The Social Network. Die film vertelt het levensverhaal van Mark Zuckerberg en gaat met name over zijn strijd tegen de tweelingbroers Tyler en Cameron Winklevoss. Dat duo beweert dat Mark hun idee heeft gestolen -de rechtszaak is geschikt voor 65 miljoen dollar, dus waarschijnlijk hadden ze gelijk. Maar waar gaat die film echt over? Wat is de boodschap? Wacht nooit te lang met de uitvoering van een goed idee, want voordat je het weet, gaat de competitie -of je zogenaamde vrienden- daarmee vandoor.

Iets later op televisie bekeek ik de film Moneyball over het honkbalteam Oakland Athletics (The A’s) Dat is tijdens het vorige seizoen drie belangrijke spelers kwijtgeraakt. Geld voor nieuwe toppers heeft de directeur niet. Hij ontmoet een jonge econoom die vertelt dat hij beter op basis van computeranalyses goedkope en nuttige spelers kan kopen. Dus gaan ze zoeken naar ondergewaardeerde spelers, en kijk, met hen weet het team twintig wedstrijden op rij te winnen. De les van de film: ‘Wie niet sterk is, moet slim zijn’.

Ook de western die Leonardo leest, blijkt een geschenk. ‘Ik heb dit boek onderschat’, zegt hij huilend tegen het meisje. Want ineens begrijpt hij dat het verhaal hem een inzicht geeft. Hem vertelt wat hij moet doen om verder te kunnen in zijn filmcarrière. De western die hij leest, gaat over hem.

Geef je publiek zo’n inzicht, geef ze een take away, een bruikbare les.

Make love, not content.

*Deze serie verscheen eerder in De Ondernemer