Liefde basis nieuw leiderschap

Hij is klaar. In 2008 verkoopt Bert van Son zijn bedrijf. Een internationale handelsorganisatie in de kledingindustrie. 50 jaar is hij. Piepjong nog. Hij kan een wereldreis maken of andere leuke dingen doen, maar nee, iets zit hem niet lekker. Alsof hij zich schaamt voor zijn vergaarde fortuin. Zijn ouders hebben tijdens de oorlog de meest nare dingen meegemaakt, vertelt hij. Hoe anders zijn generatie. Alleen maar groei. Zeker, ook hij is in die stroom meegegaan. Staat erbij en kijkt ernaar hoe de kledingwereld verandert van ‘iets moois tot iets afschuwelijks’, tot fast fashion met alle vuiligheid die daarbij hoort. Dat moet stoppen, denkt hij. ‘Wat we aan het doen zijn, is niet volhoudbaar. We zijn met zijn allen heel hard op een muur aan het afrijden, zonder dat we dat aan elkaar willen toegeven.’

Wat laat ik na?

Leeftijdgenoten zeggen tegen hem, ach, Bert, kom op, de volgende generatie ruimt al die shit wel op. Onzin, vindt hij. ‘Wij hebben een probleem gecreëerd en moeten dat ook oplossen. Daar moet je alles voor inzetten. Je geld, tijd, energie, kennis, ervaring, alles, dat ben je gewoon verplicht. Ik heb drie kinderen en een kleinkind. Wat laat ik hen na? Eigenlijk een grote hoop ellende.’

Oorlog aan dirty denim

Bert wil iets opzetten waarop hij wel trots kan zijn. In 2012 presenteert hij MUD Jeans – het eerste en enige circulaire jeansbedrijf ter wereld. Daarmee verklaart hij de oorlog aan dirty denim. Spijkerbroeken zijn de meest vervuilende artikelen in de mode-industrie. Om de katoenplanten water te geven en het garen te verven, heb je 7000 liter water en flink wat chemicaliën per broek nodig. Jaarlijks gaan er meer dan 2 miljard jeans over de toonbank. Reken maar uit hoeveel vervuild water in het milieu verdwijnt. Los van de fikse CO2-uitstoot en de barre omstandigheden waarin mensen in de jeansfabrieken werken. Dat kan en moet anders, vindt Bert. ‘Op een nette manier’.

Hart voor Zaken

Bert is een van de 25 ondernemers die ik heb gesproken voor mijn podcast en boek ‘Hart voor Zaken’. Driekwart van hen doormaakt min of meer hetzelfde ontwikkeling. Aan het begin van hun carrière draait hun leven vooral over persoonlijk geluk. Succes, status, aanzien en erkenning en meer van die dingen. Het is wat David Brooks de eerste berg noemt. Sommigen tuimelen daarvan af. Na een ontslag, sabbatical of nare persoonlijke gebeurtenis. In het dal merken ze hoe ongelukkig ze zijn. Hoe ze verlangen naar dingen die er echt toe doen. Om vanaf dat moment hun weg te hervinden richting de tweede berg, waar het niet draait om hun ‘ik’, maar om ‘de ander’.

Management zonder ziel

Zelfinzicht. Dat is de basis van liefde binnen business. Dat je begrijpt waarvoor jij staat en gaat als mens. Dat je accepteert wie je bent. Niet perfect, niet alwetend, en dat is okay. Pas wanneer je dat aanvoelt, kun je de ander accepteren zoals die is. Kun jij die zien met al zijn plussen en minnen, en begrijp je hoe je die kunt laten groeien en bloeien. Want dat is volgens de Canadese managementwetenschapper Henry Mintzberg de belangrijkste taak van een manager: het beste in de ander naar boven halen. Maar dat lijken leiders totaal vergeten. Ze geven niks om verbondenheid. Of dat nou met collega’s, de organisatie of de samenleving is. “Management zonder ziel is een epidemie geworden.Alles moet efficiënt en effectief.’ Niks menselijk. Geïllustreeerd door veel technologische taalgebruik. ‘Een human resource kun je nou eenmaal makkelijk ontslaan dan een human being’. Leiders hebben hun moraliteit opgeofferd aan egoïsme en zelfverrijking, zegt Mintzberg. “De nadruk op individuele vrijheid en economische groei heeft ons zowat naar de afgrond gebracht. Wij hebben ook een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om voor elkaar en de planeet te zorgen”.

Mensen verder brengen

To lead komt van het Indo-Europese woord leith en betekent letterlijk over een drempel stappen, het onbekende tegemoet. Aldus de Amerikaanse organisatieadviseur Peter Senge. Leiden is mensen stapjes verder brengen. Meer doen dan wat direct nodig is. Het gaat om moed, zegt Senge. Het Engelse/Franse courage is afgeleid van het Latijnse woord voor hart, cor. Het woord moed betekent in een van zijn vroegste vormen “je uitspreken met heel je hart”. Leiderschap, moed en hart horen dan ook bij elkaar. Leiden gaat om mensen met je meevoeren. Met heel je hart. Dat kan alleen als je geeft om wat je doet en om de mensen met wie je dat doet.

Bij NielZ in Almelo

Voor mijn podcast ga ik op bezoek bij Niels Mulder van het horecabastion NielZ uit Almelo. Hij vertelt over hoe hij na een scheiding terechtkomt in een dal waarin hij een inzicht krijgt dat zijn denken over leiderschap omverblaast. ‘Ik bezie mijn mensen niet langer als tools die voor mij taken uitvoeren en aan wie ik aan maandelijks salaris overmaak’. Niels wil zijn medewerkers het gevoel geven dat ze altijd bij hem kunnen aankloppen voor alles wat ze nodig hebben, zodat zij kunnen shinen. Gewoon, oprecht voor zijn mensen zorgen, zegt hij. ‘Ze stapjes vooruithelpen en van hen mooiere mensen maken’. Het heeft hem gelukkiger gemaakt. ‘Ik gun elke leider een life changing event waarin die wordt geconfronteerd met zichzelf en gedwongen met zichzelf in gesprek te gaan’.

Liefde op het terras

Na afloop van de podcast spreek ik een NielZ-medewerkster. Zij is bezig het terras klaar te zetten. Ik vraag of ze het leuk vindt bij NielZ. Ze aarzelt geen seconde. Ik hou van mijn baan, zegt zij. Waarom, vraag ik, wat doet je werkgever om ervoor te zorgen dat je van je baan houdt. Opnieuw een resoluut antwoord: omdat zij mag doen wat zij wil doen. Haar manager vertrouwt haar, Niels vertrouwt haar. Ze vragen hoe het met haar gaat. Of zij iets nodig heeft om haar werk beter te doen. ‘Ik heb bij een ander tent gewerkt. Daar werd ik continu in de gaten gehouden. Kreeg ik op mijn donder als ik iets verkeerds deed. Alsof mijn baas er zeker van wilde zijn dat ik alles goed deed, want ja, dan haalde hij goede cijfers. Hier kan ik mijzelf zijn. Gaat het niet om scoren en cijfers. NielZ voelt als een grote familie’. Natuurlijk bekvechten ze af en toe wel eens met elkaar, dat gebeurt in elke familie. Fouten maken is niet erg. Maar daar moet je wel open en eerlijk over praten. Dan leer je hoe die ontstaan en hoe je die kunt voorkomen. ‘Dat heb ik vooral hier geleerd: Oordeel niet direct over iemand, maar kijk eerst naar jezelf, hoe je die ander vooruit kunt helpen’.

Veiligheid en vertrouwen

Wat moet dat fijn zijn. Dat je naar je werk gaat en voelt dat jij daar jezelf kunt zijn. Dat je fouten mag maken en eerlijk mag zijn zonder dat je bang bent dat je daarop de volgende dag wordt afgerekend.

‘Jongens, ik heb een ka-humeur. Ik heb ruzie met mijn partner, en het gaat even niet fijn’.

‘Ik heb heel slecht geslapen vannacht. De kleine bleef maar huilen, haar kiesjes komen door. Dus als ik er even niet ben’.

‘Sorry, ik heb de deadline niet gehaald. Mijn vader is overleden, ik had het moeten vertellen, maar ik ben bang, ik heb jullie nodig, help me’.

Als je geen cultuur hebt waar mensen zichzelf kunnen zijn, waar je mensen niet eerlijk kunnen zijn, waar ze zich niet open en kwetsbaar kunnen opstellen, hoe kunnen zij zich dan veilig wanen? Hoe kan dan ooit zoiets als psychologische veiligheid ontstaan? Integendeel, dan gaan je mensen liegen en bedriegen. Gaan ze veinzen en verbergen. Gaan ze je niet vertellen dat ze iets verkeerd hebben gedaan. Het is ieder voor zich. In plaats van alles met elkaar.

Amy Edmondson

De basis van psychologisch veiligheid is liefde. Bevestigt Amy Edmondson die een vermaard boek over het onderwerp schreef. Zij was recent in ons land. Ik kreeg haar zelf, voorafgaand haar bezoek, niet te pakken. Dat lukte mij wel via Sander Hoeken die met zijn bureau Infocaster voor haar een app heeft ontwikkeld om psychologische veiligheid binnen organisaties te meten. Dus via hem haar antwoord. ‘Liefde is een zwaartekracht, een niet voelbare kracht die dingen samenbrengt. En als je niet echt samenkomt, heb je ook geen teams die psychologisch veilig zijn. Je hebt liefde nodig om samen te komen en dingen samen te doen. Je moet liefde voor elkaar voelen. Anders werken dingen niet. Liefde is lijm. Zonder liefde is er niks. Maar het mag nooit in de weg zitten voor echte feedback. Je moet dingen wel in alle openheid kunnen blijven bespreken’.

Fuck Friedman

In 1970 verschijnt de doctrine van de Amerikaanse econoom Milton Friedman. Zijn idee in een notendop. Bedrijven hebben niks geen maatschappelijke verantwoordelijkheid. Alles voor de aandeelhouders, en zeker, dat mag best ten koste van anderen. Incluis valse financiële trucs en constructies om de beurswaarde te verhogen en de gelddorst van aandeelhouders te stillen. Mits binnen de regels van de wet. Greed is good. Met als iconisch voorbeeld Gordon Gekko uit de film Wall Street (1987). Die rol is gebaseerd op de Wall Street-handelaar Ivan Boesky die op illegale wijze miljoenen verdient. Hij overlijdt tijdens het Pinksterweekend in zijn grandioze villa aan zee. Door bijna iedereen vergeten.

Steward owned

De effecten van het Friedman-denken krijgen we vandaag als een boemerang terug. Oceanen vol plastic soep, klimaatverandering, groeiende ongelijkheid, een wereldwijde bankencrisis, een groeiend leger daklozen: met hun egocentrische kortetermijnbelangen hebben bedrijven vooral ontwricht, in plaats van bijgedragen. Dat kan niet langer, vindt een groeiende groep mensen. Jongeren willen niet langer werken voor bedrijven die kiezen voor de aandeelhouder. Zij prefereren bedrijven en organisaties met een hoger maatschappelijk doel. Hebben niks met old skool hiërarchische modellen. Cancellen bedrijven die louter oog hebben voor zichzelf. Nemen ontslag bij bedrijven die de wereld langzaam opeten. ‘Conscious Capitalism’, ‘Betekenisvolle Economie’, ‘Inclusief Kapitalisme’, ‘Steward Ownership’: een groeiend aantal ondernemers kiest voor een andere, meer liefdevolle weg. Ik zie een omslag ook op LinkedIn. Daar lees ik meer en meer posts over liefde en menselijkheid, en verhalen over ethiek en moraliteit binnen het zakenleven. Ik hoor steeds meer geluiden ook over nieuw leiderschap. Na vijftig jaar turbokapitalisme krijgen bedrijven weer oog voor mens, milieu en maatschappij.

Elke dag zin

Scoren op de korte termijn. Die wedstrijd is voorbij voor bedrijven en organisaties. Omdat je ervoor simpelweg niet langer de meest getalenteerde spelers kunt vinden. Die willen werken voor bedrijven met een menslievende cultuur, waar mensen zich veilig voelen, elkaar vertrouwen en voor elkaar zorgen. Omdat ze met elkaar werken aan een hoger doel dat elke dag opnieuw zin geeft. Geïnspireerd en gefaciliteerd door een liefdevolle leider. Iemand die bestaat in dienst van anderen. Anderen wil laten groeien en bloeien. Omdat die samen met hem strijden voor een hoger doel, voor een geloof, voor een rechtvaardige zaak. Voor iets waar jij als leider alles voor geeft. Vanuit je hart.

In anderen achterlaten

Door zijn commitment aan dat hogere doel, door zijn gedrevenheid weet een leider anderen aan zich te binden. Iedereen weet dat hij dat niet binnen tien jaar zal behalen, misschien niet gedurende zijn leven. Maar dat is niet van belang. Als leider doe je het niet voor jezelf. Maar voor anderen. Het gaat er niet om wat jij als leider wilt achterlaten, voor je pensioen, voor je gezin, het gaat erom wat jij als leider in anderen wilt achterlaten. Zodat zij het vuur van je kunnen overnemen.

Fragmenten uit deze tekst zijn afkomstig uit mijn boek ‘Hart voor Zaken’. Door Managementboek.nl uitgeroepen tot ‘het doelpunt van het jaar’. Je kunt alle gesprekken met 28 ondernemers teruglezen in mijn podcast ‘Hart voor Zaken’.