De 66 grammaticale regels van beeldtaal
Taal heeft een grammatica, dat weten we. Maar beelden ook, en dat weten velen niet. Onhandig in een tijd waarin visuele communicatie alsmaar belangrijker wordt. Tijdens de Nacht van de Content geeft filmmaker en filmfileerder Gert de Graaff een lesje beeldgrammatica. “Weet jij wat een look-off is?”
Waar hij ook komt, ziet hij dezelfde koeien. Vandaag was Gert de Graaff bij een ministerie, een dag eerder bij een multinational. In de meeste films die ze daar maken, lopen beeld en tekst te vaak synchroon. Je hoort een voice over die mooie zinnen spreekt over koeien die loeien in de wei, en je ziet koeien die loeien in de wei. “Beeld en tekst zeggen hetzelfde. Je ziet wat je al hoort, je hoort wat je al ziet.”
En het kan nog erger, zegt hij. Mooie beelden over boeren, loeien en koeien, maar wat ontbreekt is een goed verhaal.
“Jongeren vertellen niks”
Een kwestie van een generatiekloofje, lijkt De Graaff te zeggen. “Ouderen denken tekst. Beelden moeten die ondersteunen. Dubbele bodems, metaforen en andere stilistische woord kunstenarij: ze kennen de kracht van woorden. Maar wie van hen weet wat een slomo, look-off of bullettime is en wat je daarmee kunt vertellen?”
De Graaff: “Jongeren denken vak beeld; je ziet veel sfeer, maar geen verhaalstructuur, noch een onderliggende gedachte.” Ze zijn dermate opgegroeid met beelden, foto’s, video’s en vlogs dat ze nauwelijks nog een goede zin uit hun pen lijken te krijgen.
“Het gaat jongeren vooral om wat je ziet. Beeldovergangen, frames, montagetechnieken, kleur- en muziekgebruik en cameraposities: ze zijn visueel sterk geletterd, maar weten minder van tekst. Ik zeg het jongeren ook vaak: het is prachtig, maar vertelt niks. Gelukkig zien de meesten dat zelf ook.”
Masterclass Nacht van de Content
De Graaff is bekroond filmmaker en geeft onder meer bijspijkercursussen beeldgrammatica. Want niet alleen taal heeft een grammatica, beelden hebben die ook. Vanzelfsprekend leer je die niet in een boek, maar krijg je die te zien. Tijdens de Nacht van de Content verduidelijkt hij enkele regels op basis van fragmenten uit televisie- en speelfilms, actualiteitenprogramma’s, het NOS-Journaal, korte video’s en vlogs. “Ik heb intussen 15.500 voorbeelden waarin ik zo’n 66 grammaticale regels hebt ontdekt die voor elk filmgenre gelden.”
Autoritaire regisseurs
Hij vindt het belangrijk dat opdrachtgevers beeldgrammatica leren begrijpen. Ook om weerwoord te bieden tegen vaak nogal autoritaire regisseurs. Hij hoort het te vaak. Er ligt een duidelijke briefing van een afdeling marketingcommunicatie of communicatiebureau, maar nee, een filmproductiehuis gaat op eigen wijze met die boodschap aan de haal. En moet je ze daar eens horen wanneer je als opdrachtgever zegt dat je niet helemaal tevreden bent. ‘Hoho, wie is hier de bedenker. Heb jij nu ook al verstand van films’. Ja dus, als je haarfijn de beeldgrammatica kunt ontleden en uitleggen waarom die wel of niet klopt. Omdat je weet hoe beeldtaal werkt.
VideospelerSoms gaat het goed
De vorm is de norm
Zijn pleidooi: Film en tekst, breng beide samen. Wat dat betreft kunnen we veel leren van Hollywood, de plek waar film min of meer is uitgevonden. De Graaff: “Amerikaanse films zijn vorm-gedreven. De vorm heeft een inhoudelijke kant. Kleurgebruik, muziek, camerawerk, montage, de vorm is de norm. Met de tekst als een extra laag. Daar moeten we ook meer in ons land naar toe.”
Nacht van de Content. 21 juni 2016 te Bloemendaal aan Zee. http://www.nachtvandecontent.nl/ Kijk voor meer informatie over Gert de Graaff: www.gravioli.nl
Illustratie: De anatomische les van Dr Nicolas Tulp. Rembrandt. Rembrandthuis.