Waarom musea worstelen met storytelling

Musea worstelen met storytelling

Storytelling en musea, nee, het blijkt al jaren geen fijn pas de deux. Vooral online niet. Maar kijk, gelukkig ook hier verandering. Met als grote voorganger het Van Gogh Museum in Amsterdam. “Gebruik waar mogelijk een plotvraag.”

Je kunt het je misschien niet voorstellen, maar veel musea hielden lange tijd hun neus op voor storytelling. Ze richtten een ruimte in met kunst, installaties of historische voorwerpen en c’est ca. Al die dingen bij elkaar moesten genoeg vertellen, was het idee. Okay, er was soms een audiotour waarin iemand op gedragen toon encyclopedische feiten voorlas. Er hingen papiertjes met Wikipedia-achtige weetjes tegen de muur, maar het echte verhaal achter die verzameling schilderijen, beelden of objecten, nee, dat vertelde een museum niet tot nauwelijks. Want met alleen een tentoonstelling opgeleukt met feitenlijstjes heb je nog geen verhaal.

Bowie

Exemplarisch vond ik de ‘David Bowie Is’-tentoonstelling in het Groninger Museum. Zeker, een tijdje geleden alweer -en heus, ik ben nadien echt vaker naar musea geweest- maar het is zo’n mooi voorbeeld. Vooral ook omdat ik een Bowie-liefhebber ben -nou ja, tot en met China Girl, daarna liet ik hem gaan.

Stuiterend van de voorpret liep ik dan ook het museum binnen. Ik zag de kostuums die Bowie voor zijn concerten, optredens en videoclips had gemaakt. Ik zag songteksten, foto’s, films en registraties van concerten. Maar waar was Bowie zelf? Waarom kon ik niks leren over zijn strubbelingen en interne demonen -die had hij voldoende als je zijn biografen moet geloven- en hoe hij die draken in zijn hoofd vertaalde naar zijn kostuums en songteksten. Waarom ging Bowie nou echt over van de ene stijl van de andere? Wat was het grotere verhaal? Wie was David Bowie nou echt?

‘David Bowie Is’ was een fijne kijk- en luisterervaring, maar het vertelde geen verhaal. Dat gaat -heel kort- over een hoofdpersonage met een wens die hij/zij na allerlei (intern) gedoe weet te realiseren. Met voor de lezer, kijker of luisteraar een boodschap of levensles. Want dat is de kern van een verhaal, dat gaat over een verandering die het hoofdpersonage ondergaat. Die kon ik wel aflezen aan de kleding om me heen, maar ik voelde niks geen begin, midden en eind. Niks geen worsteling en niks geen levenslessen waar ik als bezoeker wat mee kon.

Storytelling en het Rijks

Over de term storytelling bestaat binnen musea veel misverstand. Werd mij recent opnieuw duidelijk. In reclamevakblad Adformatie stond een gesprek met Marijke Smallegange, manager marketing en communicatie bij het Rijksmuseum. Zij beziet storytelling als ‘een hippe term’, maar musea doen dat ‘altijd al’. In de vorm van ‘social posts tot Instagram stories, maar ook de etiketten die naast de schilderijen hangen’.

De Instagram-reeks ‘Sleutels van het Rijks’ beschouwt Smallegange als een voorbeeld van storytelling, terwijl dat niks meer is dan een gesprek tussen een BN’er en een conservator. Niks geen story, maar informatieoverdracht. Terwijl het idee van iemand die in zijn eentje de wondere wereld van een museum mag betreden, op zoek naar een geheim of verborgen schat, ja, dat vormt een schitterend uitgangspunt voor een meesterlijk verhaal à la Joseph Campbell. Maar nee, storytelling in het Rijks moet aan andere criteria voldoen: ‘De zaken moeten kloppen en het moet interessant zijn’.

Maar voor wie dient ‘het’ dan interessant te zijn? Smallegange zegt: ‘Je ziet dat de conservatoren (die in de Insta-reeks zo in het zonnetje staan, CH) het heel leuk vinden, omdat ze in hun kracht worden gezet’.

Aha en oeps, daar gaat dus fout. Verhalen moeten niet interessant zijn voor jezelf of leuk zijn voor jouw conservator, maar voor de kijker, lezer of luisteraar. Verhalen vertel je ook niet omdat jij iets kwijt wil, maar draaien om audience first. Wat wil je publiek? Wie zijn die mensen eigenlijk? Ga dus eerst eens die keuze maken. Waarmee kun je hen helpen, inspireren, informeren of amuseren? Dat is het vertrekpunt van je verhaal.

Oorlogen en storytelling

Goede online- en offline storytelling voorbeelden uit de museumwereld, nee, helaas, ik vond er dan ook slechts een handjevol, toen ik een paar jaar geleden een presentatie mocht geven bij Erfgoed Gelderland en een maand later tijdens het Cultuurcongres Overijssel.

Online had je die fraaie actie ‘Facebook 1914’ van het Musée de la Grande Guerre van Pays de Meaux. Over de 29-jarige Franse soldaat en onderwijzer Léon Vivien. Ik herinner me die prachtige tentoonstelling van het Verzetsmuseum Junior en die van het Bastogne War Museum. Beide vertelden verhalen vanuit steeds een ander narratief. Het Nationaal Militair Museum organiseert ‘De militair vertelt’. Bezoekers kunnen er wekelijks luisteren naar de persoonlijke verhalen van militairen. En ja, het Anne Frank Huis, vreselijk verhaal, maar o zo mooi invoelbaar gedaan.

Oorlogen vragen kennelijk om storytelling. Kunstenaars, cultureel erfgoed en celebs uit de wereldgeschiedenis niet. Hoeveel biografieën, games, speelfilms en historische romans ook over hen zijn gemaakt.

Van Gogh Museum

Het Van Gogh Museum in Amsterdam is een uitzondering op die spreekwoordelijke regel. Daar laten ze online en offline zien hoe het anders kan. Doe maar eens een rondje op de site. Begin, midden, eind: je vindt in ieder geval de ruggengraat van storytelling in enkele verhalen over Vincent terug.

Bijzonder was hun offline opstelling ‘Van Gogh Droomt. Een reis door zijn geest’. Een verhalende installatie verspreid over vijf ruimten met licht, kleur en geluid die de bezoeker meenam naar zijn verblijf in Arles (1888-1889). Een reis geïnspireerd op de vele brieven die Van Gogh stuurde naar zijn broer Theo. Opvallend: nergens ook maar een van zijn schilderijen.

Ik heb ook genoten van hun podcast ‘Van Gogh belicht: de brieven’. Negen afleveringen van steeds ongeveer twaalf minuten waarin schrijvers, artiesten en kunstenaars -van Adriaan van Dis en Ted van Lieshout tot Akwasi, van Loes Luca, Nazmiye Oral tot Janne Schra- reflecteren op steeds de inhoud van één brief.

Lang leve de brieven

Waarom dit allemaal bij het Van Gogh wat makkelijker verloopt? Ik spreek af met Fransje Pansters, digitaal communicatieadviseur bij het Van Gogh. Zij zegt: “Binnen musea gaat het om de feiten. Om de objecten. Verhalen moeten historisch verantwoord zijn. Geruggensteund door wetenschappelijk onderzoek”. Dat wringt met verhalen. “Die gaan in de kern om emoties en zijn wetenschappelijk niet altijd te onderbouwen.”

Nu heeft Fransje het een tikkie makkelijk dan andere musea. In het Van Gogh draait het om Van Gogh. Een historische celeb -zoals ze zelf zegt. Alleen het Louvre in Parijs en het MOMA in New York hebben meer Facebook-volgers -voor wat dat waard is. Belangrijker, over Van Gogh is ook veel bekend. “Dankzij de vele brieven die hij schreef, leer je al veel over zijn gedachten, gevoelens, angsten en dromen. En daarmee kun je die emoties in je verhalen prima onderbouwen.”

Online storytelling kan het beter

Ondanks al het applaus dat ze bij het Van Gogh Museum over hun storytelling aanpak krijgen, zijn ze er nog niet, vertelde Fransje onlangs tijdens de digital summit MuseumNext in Amsterdam. Vooral online kan het maken van echte verhalen beter. Daarom had zij verschillende experts uitgenodigd of die eens scherp wilden kijken naar “de manier waarop wij online verhalen vertellen”. Met storytelling-experts sprak zij over -hallo, daar zijn we weer- The Hero’s Journey van Joseph Campbell. Ook praatte zij met script-, UX-, en microcopy schrijvers. Met steeds in haar achterhoofd: “Wat kunnen we leren van populaire storytelling technieken om de aandacht van onze lezers online beter vast te houden?”

De lessen van Fransje

Haar lessen voor musea: “Maak je online verhaal zo persoonlijk mogelijk. Kijk naar een verandering die mensen doormaken, want daar ligt emotie. Emotie is tijdloos en daarmee kun je het gat dichten tussen het verleden en heden.” Nog eentje: “Gebruik waar mogelijk een plotvraag”. Voor de niet kenners: een plotvraag kun je zien als de drijvende kracht van het verhaal. Gaat het de hoofdpersoon lukken zijn wensen te vervullen? Zal hij erin slagen zijn geluk te vinden? Blijft zij trouw aan haar eigen stem of kiest zij voor de smaak van het volk? De laatste les van Fransje: “Houd het kort. Je hoeft niet alles meteen uit te leggen. Maar prikkel mensen zodanig, maak ze zo nieuwsgierig, dat ze op de website of in het museum meer willen ontdekken”.

Verpak feiten als verhalen

Gek toch eigenlijk, dat ze binnen musea echte verhalen zo lang als ongepast beschouwden om over (kunst)historische feiten te vertellen. Terwijl verhalen juist langer en beter blijven hangen wanneer je die verpakt als verhalen. Onze hersenactiviteiten vervijfvoudigen als je iemand een verhaal vertelt in plaats van feiten. Verhalen verbinden, verhalen raken.

Ik lees graag en steeds meer biografieën. Daarin vind je ook dialogen en overpeinzingen van de hoofdpersoon. Naar de letter misschien niet correct, maar dat hoeft ook niet. De hoofdpersonen had het aldus gezegd kunnen hebben. Op basis van documenten, dagboekfragmenten en ander historisch bewijsmateriaal. Toch moeten musea altijd de balans vinden tussen emotie en de feiten, meent Fransje: “Ik zie de kracht van online storytelling meer als een etalage die je zo kleurrijk en aantrekkelijk mogelijk inricht, in de hoop dat mensen daarna je winkel binnenstappen en het hele assortiment bekijken.”

[kader]

Ik kom graag in musea. Bezoek graag tentoonstellingen. Maar kan onmogelijk alles bekijken en bezoeken. Ken jij nog een goed voorbeeld van (online) storytelling in musea? Laat me dat ajb weten. Fransje attendeerde me nog op de podcast ‘Museum in Strange Places’ van Hannah Hethmon. Veel leuke podcasts ook bij het Smithsonian en UK National Archives.